Waarom schrijven kan genezen!

Schrijven over je problemen helpt. Dat is het uitgangspunt achter ‘The Writing Cure’. ‘Schrijf je vrij!’ is niet voor niets het motto van deze vorm van online therapie. Maar wat is dan precies dat ‘helpende’ achter het schrijven? Waarom zou het jou sterken om de rol van schrijver op je te nemen? Waarom helpt het om te schrijven over eigen problemen in werk, in relatie, of bijvoorbeeld op gebied van rouw, zingeving of betekenisverlies? Waarom zou iemand eigenlijk kiezen voor schrijven als therapie?

Anna O en ‘The Talking Cure’

Om antwoord te geven op die vraag, maken we een kleine reis in de tijd. We keren terug naar het begin van de vorige eeuw en landen in het Amerika van 1909, in Massachusetts om precies te zijn. Daar bevond zich op dat moment namelijk de Oostenrijkse zenuwarts Sigmund Freud. Freud is de grondlegger van een benadering van de ziel en de innerlijke psyche die bekend staat als de psychoanalyse. En in september 1909 was Freud afgereisd naar Amerika om op uitnodiging een aantal lezingen te geven ter introductie van de psychoanalyse bij de Clark University in Worcester County. Tijdens deze introductie vertelde Freud onder meer dat de basis van zijn methode gelegd was bij de behandeling van patiënte Anna O door zijn mentor Jozef Beuer. Hij vertelde (in het Engels, want de lezing werd immers in Amerika gegeven) over de ervaringen van de patiënte, onder meer het volgende:

“The patient herself, who – strange to say – could at this time only speak and understand English, christened this novel kind of treatment the ’talking cure’

De praatkuur, vrije associatie en The Writing Cure

De naam ‘The Writing Cure’ is inderdaad rechtstreeks verbonden aan de achterliggende basis van de psychoanalyse. De kern zit daarbij in de aanduiding die Anna O zelf gaf aan de psychoanalyse als ’talking cure’, een ‘praatkuur’. Het centrale idee daarachter school namelijk in wat – ook nu nog – het basisprincipe is van de psychoanalytische behandeling. Namelijk: “Vertel alles wat er in je opkomt, zonder te selecteren.” Kortom: associeer vrijelijk, zonder innerlijke taboes of censuur. De kern van de bevrijding achter The Writing Cure schuilt in datzelfde idee, namelijk in het idee van de vrije associatie. Het idee achter The Writing Cure is dat je jouw woordenstroom ten aanzien van je probleem vrij toevertrouwd aan het papier, of aan het scherm voor je, zonder censuur of beperking.

De breuklijn tussen Freud en Jung

Het blijft echter niet bij puur ‘vrije associatie’. Om het idee van The Writing Cure nog wat verder uit te werken, blijven we nog even hangen bij dezelfde universiteit waar Freud zijn lezing gaf. We blijven in hetzelfde tijdperk en hetzelfde stukje geschiedenis. Tijdens deze reis naar Amerika werd Freud namelijk vergezeld door zijn leerling en volgeling, Carl Jung. Jung was destijds (nog) één van de favoriete leerlingen van Freud. Freud zag Jung zelfs als zijn mogelijke opvolger. Maar tegelijk stond Jung, precies tijdens deze reis, zelf op de eerste breuklijnen met zijn leermeester. Hij droomde over deze breuklijn tijdens deze reis en het was een breuk die uiteindelijk zelfs zou leiden tot een heftige burn-out en psychotische ervaring bij Jung. De introductie van de psychoanalyse bracht in feite tegelijk de definitieve scheiding tussen deze twee grootheden. Jung staat inmiddels bekend als de grondlegger van wat wel de ‘analytische psychologie’ wordt genoemd. Zijn invloed op het denken in onze samenleving is niet te onderschatten. Iedere keer als je bijvoorbeeld een persoonlijkheidstest doet voor een sollicitatie of voor je werk is de kans groot dat ongemerkt de ideeën van Jung worden gebruikt.

Schrijven en de wilde natuur van onze psyche

Jung was veel meer gericht op de esoterische en creatieve diepten van de menselijke geest dan Freud dat ooit zou zijn. Hij zag onze psyche dan ook veel meer als een soort innerlijke, ongerepte wildernis. Een wildernis bovendien, die zich niet simpelweg zou laten temmen door een analyse, met alle daarbij horende, sturende interpretaties. Hij stelde vooral dat het volledig vatten van de vrije associatie, niet hetzelfde was als een strikte analyse van de associaties. Hier begint The Writing Cure dan ook los te komen van het basisidee van de psychoanalyse. Vanaf de vrije associatie, ligt het idee van ‘Schrijf je vrij’ veel meer in de richting van de benadering van Jung, die onze geest vooral zag als een wilde, ontembare plek. Jung schreef zelf hierover:

“The moment one forms an idea of a thing, one has taken possession of it, and it had become an inalienable piece of property, like a slain creature of the wild, that can no longer run away…”

Respect voor het mysterie van het Andere

Het idee van de psychologische benadering van Jung lag dan ook meer in het leren observeren wat er in ons opkomt, met respect voor en zonder autoritaire interpretatie van het mysterie van alles dat Anders is in ons bewustzijn. Het gaat erom dat we leren kennen wat we niet weten dat in ons leeft en dat niet aan regels gebonden is. Dit is wat schrijven ook zou moeten doen. Het is, na de vrije associatie, de leidende gedachte achter The Writing Cure. In The Writing Cure volg je, al schrijvende, wat er in je opkomt in vrije associatie. Maar je probeert vervolgens het geschrevene juist niet in te kaderen in allerlei betekenissen en veroordelende interpretaties. Door woorden te geven aan wat er in jou speelt, en door deze woorden zorgvuldig te kiezen in het schrijven, biedt je als schrijver ruimte en respect aan het onbekende in jouw eigen geest. Daar ligt de bevrijding. Dat is de kern van The Writing Cure.

Schrijven ís de therapie

Het is dan ook belangrijk om te beseffen dat bij ‘The Writing Cure’ het schrijven geen aanvullend element is op therapie. Schrijven ís de therapie. Dat zorgt er ook voor dat de schrijver – jij dus – volledig de controle hebt. Jij bepaalt zelf het tempo en de intensiteit, jij bepaalt hoe diep het gaat. En jij bepaalt óók wat je laat lezen. De therapie is volledig in jouw handen. En dat is, hoewel misschien in het begin beangstigend, ook bevrijdend. In The Writing Cure ben/word jij je eigen therapeut. De lezer – ik – helpt je alleen, met vragen, met aanmoediging en met mildheid wanneer de innerlijke kritiek (te) groot is. Ik stel vragen bij wat je schrijft en help je om vriendelijk en mild te blijven op jouw pad van schrijvend zelfonderzoek.

Creativiteit en zelfoplossend vermogen

Al schrijvende ben je op zelf-(her)-ontdekking. En ontdek je vooral jouw eigen creativiteit en zelfoplossend vermogen. Belangrijk om daarbij te onthouden is dat The Writing Cure geen kunstvorm betreft. Het gaat niet om de artistieke productie van literatuur. Er hoeft geen poëtisch meesterwerk te worden neergezet. Bij The Writing Cure draait het niet om poëzie of literair proza. Dat kan erin resulteren, maar het is niet het doel. De oproep ‘Schrijf jezelf vrij!’ is geen onderhuidse opdracht om jezelf tot kunstenaar te maken. Tegelijk gaat het wel om het opwekken en toegang krijgen tot je eigen creativiteit. The Writing Cure is een uitnodiging om op een specifieke manier met jezelf in contact te treden, namelijk door te schrijven. Omdat je, precies in het schrijven, met jezelf contact maakt, begin je te luisteren. Precies in dat luisteren ontstaat de vrijheid – en daarmee de ruimte om je eigen oplossingen te vinden. In The Writing Cure gaat het dan ook wezenlijk om het proces van het schrijven. Niet om het schriftelijke resultaat.

Eerlijkheid voorop

Het is belangrijk om van te voren eerlijk te zijn. The Writing Cure is niet dé oplossing voor álles. Als je alles wil, bereik je uiteindelijk niets. Er bestaat dan ook geen recept voor ‘alles’ en dat is dus ook The Writing Cure niet. De vrijheid die achter het schrijven ligt is bijvoorbeeld nog steeds verbonden aan woorden. Je hoeft niet te spreken, de focus ligt juist niet op het praten, maar het blijft een talige vorm therapie. Wanneer je ervaringen preverbaal zijn – en dus bijvoorbeeld verbonden zijn aan (traumatische) ervaringen die liggen vóór de leeftijd waar je actieve herinneringen aan hebt – kunnen andere vormen van creatieve, meer interactieve therapie met de wereld misschien effectiever voor jou zijn. Bovendien is het van belang dat je plezier beleeft aan het schrijven en er niet onder lijdt, bijvoorbeeld doordat de innerlijke criticus te veel met je creatieve werk aan de haal gaat. Wanneer schrijven een ervaring is die je (psychologische) pijn doet, dan werkt de Writing Cure misschien minder goed. Dat is niet perse een reden om het niet te proberen. Maar het is wel aan jou en mij om samen het proces in de gaten te houden. Bereik je ermee wat je wil bereiken? Dat is – zoals in elke therapie – deels in jouw eigen handen.

De pen is machtiger dan de pil

Wel geldt bijvoorbeeld op gebied van traumabehandeling dat er al heel veel onderzoek is gedaan naar de vergelijking tussen gesproken en geschreven (digitale) vormen van ‘exposure therapy’. Uit die onderzoeken is meermaals gebleken dat er, op gebied van emotionele verwerking, ongeveer hetzelfde gebeurt binnen beide vormen van therapie. Maar waar bij gesprekstherapie de sessie altijd beperkt is, zowel in fysieke locatie als in tijd, is papier en pen, of toetsenbord en scherm, bijna altijd aanwezig en binnen handbereik. Je kan The Writing Cure starten in je eigen huiskamer en op elk tijdstip – ook midden in de nacht, wanneer de slaap maar niet wil komen. En met een voorgeschreven pil die je misschien wel tijdelijk helpt om in slaap te komen, verbreek je voor een deel toch het contact met jezelf. Je geeft de teugel uit handen en stelt je psyche bloot aan chemische, artificiële middelen die buiten jou staan. Dat betekent niet dat medicatie perse slecht zou zijn. Maar door het papier en de pen te gebruiken als bemiddelaar tussen jou en jezelf, zul je merken dat jouw innerlijke onafhankelijkheid hoe dan ook toeneemt. Door te schrijven, kun je leren op je eigen woorden te vertrouwen. Je kunt leren dat je naar jezelf kan luisteren. Jouw pen blijkt zo op vele manieren machtiger dan alle mogelijke pillen in je nachtkastje.

Schrijf jezelf naar innerlijke vrijheid

“Er bestaat geen andere vorm van psychotherapie,” staat er in een onderzoek uit 1992 al over het schrijven als therapievorm, “waarbij de cliënt zoveel controle heeft over het tempo, de diepte en de intensiteit van zijn of haar eigen therapeutische proces.” Bij het schrijven heb jij de teugels in handen. Het motto van The Writing Cure is dan ook Schrijf je vrij. De opzet is dat je jouw eigen innerlijke vrijheid vindt, doordat je, al schrijvend, naar jouw problemen kijkt. Stap voor stap benader je jouw klachten, steeds vanuit verschillende perspectieven en vrij associërend. En altijd observeer je en luister je naar jezelf: wat wil mijn eigen wilde geest nu eigenlijk aan mij vertellen met deze blokkades en problemen? Dat is de kern van jezelf vrij schrijven.

Laat dus alle grammatica, zinsvorming en spellingsregels los in het vrije schrijven. Laat je innerlijke criticus los, verdrink het in de eigen woorden. En uiteindelijk, laat zelfs mij maar los in jouw eigen schrijfkuur. The Writing Cure is van jou.

Schrijf jezelf vrij!